بسیاری از مردم دو اصطلاح کما و مرگ مغزی را به اشتباه به جای یکدیگر به کار می برند و تفاوت مرگ مغزی و کما را نمی دانند. این در حالیست که این دو وضعیت کاملاً متفاوتند. فردی که دچار مرگ مغزی شده است، ارتباط اصلی بین سیستم عصبی مرکزی او با سایر اندام های بدن به طور کامل قطع شده است و علایم حیاتی فرد مانند تنفس و ضربان قلب بدون استفاده از تجهیزات بیمارستانی و ونتیلاتور متوقف می شود. این در حالیست که در وضعیت کما، فرد دچار کاهش شدید سطح هوشیاری شده است، با این حال، علایم حیاتی و طبیعی بدن ادامه دارند و سلول های مغزی همچنان زنده هستند. در این مطلب از دکتر مهناز شکروی قصد داریم تفاوت مرگ مغزی ، کما و زندگی نباتی را به طور کامل شرح دهیم تا با تفاوت های آن ها به طور کامل آشنا شوید.
زندگی نباتی، با مرگ مغزی کاملا متفاوت است.این وضعیت تقریبا همیشه در پی کما رخ می دهد. با اینکه شخص بیدار بنظر می رسد (چشمانش باز است) و دارای یک سری حرکات غیر ارادی اعضای خویش است، لذا هیچ عملکرد ذهنی و شناختی ندارد.
این ها در واقع بیمارانی هستند که بدنبال آسیب شدید مغزی، برای سالهای متمادی زنده می مانند و به نظر هوشیارند، بدون اینکه بتوانند با محیط اطراف خود ارتباطی برقرار کنند.
زندگی نباتی چیست؟ زندگی نباتی چگونه است؟
اصطلاح وضعیت نباتی (VS) از سال ۱۹۷۲ شناخته شده است. زندگی گیاهی (نباتی) به معنای زندگی کردن و انجام تمام عملکردهای یک ارگانیسم بیولوژیکی، به جز عملکردهای اجتماعی و فکری است. در واقع زندگی نباتی یا VS نقض آگاهی از محیط و شخصیت فرد است که نتیجه از هم گسیختگی عملکردهای قشر مغز و ساختارهای زیر قشری است.
درجه این اختلال توسط متخصص بیماریهای مغز و اعصاب و مراقبت‌‌های ویژه با علائم بالینی و با استفاده از مقیاس‌‌های استاندارد ویژه ارزیابی میشود. متأسفانه امروزه علم پزشکی با وجود پیشرفت‌های بسیار بزرگ و بنیادی، روش‌های ابزاری دقیقی برای ارزیابی هوشیاری ندارد؛ اما چیزی که مشخص و اثبات شده، این است که ناتوانی در پاسخ به محرکهای بیرونی قطعاً امکان ادراک آگاهانه این افراد را رد نمی‌کند.
بنابراین، نمی‌توان به‌طور ۱۰۰ درصدی تعیین کرد که آیا یک فرد دچار شده به زندگی نباتی، گفتار دیگران را درک می‌کند؟ آیا او زندگی درونی جداگانه‌ای دارد؟ آیا او درک می‌کند؟ آیا می‌بیند و می‌شنود؟ و سؤالات این‌چنینی و مشابه.
چه چیزی می‌تواند منجر به بروز حالت زندگی نباتی شود؟
در حالت کلی، آسیب حاد مغزی در اثر بیماری، تصادف، مصرف دارو و جراحت‌های مغزی سنگین منجر به ایجاد یک حالت ناآگاه و بی پاسخ بنام زندگی نباتی در فرد می‌شوند.
کما چیست؟
کما (coma) واژه ای یونانی معادل خواب عمیق است که به وضعیتی از ناهوشیاری گفته میشود که در آن شخص هیچ گونه آگاهی نسبت به خود و محیط اطرافش ندارد و با چشمان بسته دراز کشیده است. در این شرایط شخص نه تنها به محرک های نور و صدا واکنش نشان نمی دهد بلکه با دریافت دردناک ترین محرک های فیزیکی هم به هوش نمی آید و توانایی انجام حرکات ارادی را ندارد. برای اینکه وضعیت بیمار با دیکر موارد ناهوشیاری اشتباه گرفته نشود، بایستی این وضعیت حداقل یک ساعت ادامه داشته باشد.
دلایل بروز کما
کما یا اغما می تواند بر اثر آسیب دیدن مغز رخ دهد. ضربه ی مغزی، افت شدید فشار خون، سکته و خون ریزی مغزی، محرومیت و کمبود اکسیژن، مسمومیت سیستم اعصاب مرکزی (اغلب به واسطه بیش مصرفی دارو و یا مواد مخدر) هر کدام میتوانند به مغز آسیب رسانده و در نهایت عامل وارد شدن شخص در وضعیت کما بشوند. در پاره ای از موارد هم تجویز دارو توسط پزشک برای پیشگیری از درد بسیار شدید و یا حفظ عملکرد مغز پس از ضربه مغزی می تواند فرد را به کما ببرد.
فرآیند بهبودی کما می تواند روزها و یا هفته ها طول بکشد. اگر چه پیش بینی مدت زمانی که شخص در کما خواهد بود بسیار سخت است اما در اغلب موارد ممکن است بیمار پس از ۲ یا ۴ هفته به تدریج به هوش بیاید. اگر شخص بیمار پس از گذشت این مدت زمان اصطلاحا از کما بیرون نیاید، ممکن است به یکی از سه وضعیت سندروم قفل شدگی ، زندگی نباتی یا مرگ مغزی تغییر وضعیت بدهد. اینکه شخصی که در اغما فرو رفته است چه سرنوشتی خواهد داشت به مواردی چون علت ایجاد کما، محل آسیب دیدگی در مغز و همچنین گستردگی و شدت و قوت آن ارتباط دارد. همچنین میزان بهبودی بیمار در صورت بیرون آمدن از کما به همین موارد بستگی دارد و بسته به شدت و ضعف آنها بیمار می تواند بهبودی نسبی و یا در مواردی بهبودی کامل را حاصل کند.
مرگ مغزی چیست؟
در مرگ مغزی، خونرسانی به مغز متوقف شده و اکسیژن رسانی به آن انجام نمی‌گیرد. مغز تمام کارکرد خود را از دست می‌دهد و دچار تخریب غیر قابل برگشت می‌گردد.
اگرچه پس از مرگ مغزی اعضای دیگر از جمله قلب، کبد و کلیه‌ها هنوز دارای عملکرد هستند، ولی به تدریج در طی چند روز آینده، از کار خواهند افتاد.
بیمار مرگ مغزی، به هیچ‌یک از محرکهای خارجی پاسخ نمی‌دهد. اندام‌هایش شل است، پلک نمی‌زند، صحبت نمی‌کند، نمی‌بیند، و در نوار مغز هم هیچ‌گونه شواهدی از عملکرد الکترونیکی مغز دیده نمی‌شود و بدون استفاده از دستگاه تنفس مصنوعی، قادر به تنفس نخواهد بود.
تفاوت کما با مرگ مغزی:
کما در واقع یک نوع اختلال در کارکرد مغز است که شخص دچار کاهش شدید سطح هوشیاری می‌گردد و به هیچ یک از تحریکات پیرامونش، پاسخ نمی‌دهد. در کما شانس بهبودی برای برخی بیماران وجود دارد، در صورتی‌که در مرگ مغزی، بهبودی بیمار غیرممکن و مرگ وی ظرف چند روز حتمی است.
تفاوت زندگی نباتی با کما:
وضعیت زندگی نباتی می‌تواند بسیار حادتر از کما باشد، زیرا این بیماران هر چند حرکات غیر ارادی از خود بروز می‌دهند، اما با گذشت زمان هیچ نشانی از هوشیاری از خود بروز نمی‌دهند. در کما شانس بهبودی برای برخی بیماران وجود دارد.
افراد در زندگی نباتی، از کما بیدار می‌شوند و مثل افراد عادی چرخه‌های خواب و بیداری را پشت سر می‌گذارند، اما هوشیاری خود را به دست نمی‌آورند.
این بیماران در دوره‌های بیداری خود به این طرف و آن طرف می‌چرخند و اغلب حرکت‌های واکنشی چون خندیدن، گریستن، بلعیدن و حتی فشردن دست دیگران از آنان سر می‌زند.
سخن پایانی
وضعیت عصبی ناآگاه و بی پاسخ به معنای مرگ مغزی نیست! ساقه مغز بیمار هنوز فعالیت می‌کند و وی دارای چرخه خواب و بیداری منظم است؛ اما از محیط اطراف خود بی‌خبر بوده و نمی‌تواند با آن تعامل داشته باشد. این حالت عصبی معمولاً به‌دنبال کما رخ می‌دهد. درمان عمدتاً شامل مراقبت‌‌های حمایتی است و بهبودی تا حد زیادی به میزان آسیب وارده به مغز بستگی دارد.
